Цмок у Браславе ахоўвае грамадскі парадак! (фота, відэа)

Тэкст Глеб Лабадзенка

Фота Аляксандр "Таранціна" Ждановіч

Трапіўшы ў адзіную ў Беларусі пячору Цмокаву, мы выправіліся далей — на Браслаўшчыну. Нашымі гідамі і спадарожнікамі выступілі адразу два эксперты. Андрэй Дыбоўскі — стваральнік сайта “Глобус Беларусі”. Гэта сучасны Напалеон Орда — адзіны чалавек у Беларусі, які аб’ехаў 99% нашых помнікаў архітэктуры і стварыў унікальную анлайн-энцыклапедыю. А таксама Кастусь Шыталь — адзін з найлепшых краязнаўцаў Глыбоччыны, жыхар Параф’янава. Такім чынам…

Пратасы-Кукроўскія: паўзакінутая царква ХІХ стагоддзя

Дарогаю спыняемся зірнуць на паўзакінуты храм Узнясення канца ХІХ стагоддзя.

— Да прыходу савецкіх атэістаў гэтая вёска звалася Парэчча Царкоўнае, — кажа Андрэй Дыбоўскі. — Цяпер наўкола царквы вёскі як такой няма. Сама царква стаіць замкнёная і паволі прыходзіць у занядбанне… Выглядае, што служба праходзіць тут досыць нерэгулярна.

Купал царквы згарэў у апошнюю вайну, таму сённяшні выглядае крыху ненатуральна, хоць і добра бароніць храм ад атмасферных нечаканак.

 

Гарадзец: сядзіба, дзе збірала фальклор Эмілія Плятэр

На гары пры самай дарозе стаіць рамантычнага выгляду капліца. Стаіць ажно з канца XVIII стагоддзя!

Пра сам пагорак гавораць рознае.

— Паводле аповедаў мясцовых, гэта — курган, насыпаны шведамі, — дае гістарычную даведку наш спадарожнік краязнаўца Кастусь Шыталь. — Наш слынны мастак і ўраджэнец гэтага краю Язэп Драздовіч звязваў курган з бітваю вялікага князя Мінгайлы з войскамі Полацкага княства: нібыта гэта — пахаванне войнаў. Між іншага, побач знаходзіцца праўдзівае гарадзішча, які археолагі адносяць да VIII-IX стагоддзяў. Гэта — умацаванае паселішча крывічоў, нашых продкаў з Полацкага княства.

Але капліца пры дарозе — толькі верхавіна гарадзецкага айсбергу гістарычных каштоўнасцяў.

Тут цудоўна захавалася сядзіба роду Плятэраў. Таго самага, з якога паходзіць нашая слынная зямлячка Эмілія Плятэр, гераіня паўстання 1831 года. У часе апісаных падзеяў пані Эмілія мела ўсяго 24 гады…

Вікіпедыя: “…У часе вызвольнага паўстання 29 сакавіка 1831 разам са сваяком Ц. Плятэрам арганізавала ў мястэчку Дусяты партызанскі атрад з 280 стралкоў, 60 коннікаў ды некалькіх соцень касінераў і павяла яго на Дзвінск. Сярод паўстанцаў было нямала дзяўчат.

30 сакавіка паўстанцы разбілі расійскі аддзел каля паштовай станцыі Даўгелі, 2 красавіка адбыўся бой з ахоўнай часткай генерала Шырмана, потым — бой пад Уцянай і 4 красавіка — захоп мястэчка Езяросы.

Дык вось, кожны цяпер мае магчымасць наведаць сядзібу, дзе бывала і сама Эмілія. У часе летніх вакацыяў паненачка, вялікая аматарка беларускага фальклору, запісвала спевы ды показкі мясцовых бабуляў, слухала байкі дзядоў ды натхнялася ўзорамі на нашых ручніках і вышыванках.

Паводле апокрыфу, Эмілія была так ўражаная, што адбываючы, забыла тут любімае люстэрка вытанчанай ручной працы. Неверагодна, але сёння, бліжэй да ночы, мы яшчэ патрымаем гэтае люстэрка ў руках!.. Але пра гэта — сваёю чаргою.

Дык вось, сядзіба Плятэраў ХІХ стагоддзя ў стылі класіцызм захавалася зусім няблага дзякуючы таму, што тут цяпер месціцца саўгасная кантора. Сядзіба святочна пафарбаваная ў ружовы і белы колеры.

— Гэта рэдкі маёнтак, які захаваўся так поўна, — тлумачыць Кастусь Шыталь. — Апроч сядзібы да нашых дзён стаіць млын, лютэранская кірха, стайні, гумно, брама, бровар, дом для працоўных, адміністратараў, агароджа, некалькі гаспадарчых пабудоваў…

Гэты пералік уважліва слухае мясцовы дзед, які пры канцы ўкідвае да кучы смачную дэталь:

— А цялятнік у паноў быў двух’ярусны, і на другі ярус сена ліфтам падымалі! А каровы ў іх былі не абы-якія, а галандскай пароды!..

Ліфт для сена, на жаль, ужо няможна пабачыць. А вось музей у былой кірсе — калі ласка.

— Мінскія музеі няхай зайздросцяць!.. — выгуквае Кастусь Шыталь і коратка пералічвае асноўныя экспанаты. — Тут вам і некалькі палотнаў славутага мастака Пётры Сергіевіча (у тым ліку выява паўстанцаў 1863 года), і некалькі дываноў Яэпа Драздовіча, і частка слуцкага пояса, і старая скрыпка, і гармонік мясцовай работы…

Пры палацы стаіць гармата савецкага часу, чамусьці наведзеная ў бок Полацка. Дзед, пабачыўшы, што мы сыходзім, выдае на развітанне:

У калгасе добра жыць:

Адзін робіць — сем ляжыць.

А як сонца прыпячэ —

І адзін той уцячэ!

Падчапіць на палац Плятэраў шыльду “Тут жыве беларускі Цмок!” мы не наважваемся. Усё ж помнік архітэктуры XVIII стагоддзя!

Лужкі: радзіма адраджальніка іўрыту

Не паспявае Кастусь Шыталь апісаць усё хараство Эміліі Плятэр, як мы трапляем у мястэчка Лужкі, вядомае, дарэчы, ажно з 1519 года!

— Тады Лужкі належалі Сапегам, а ў XVIII стагоддзі — Жабам, — выдае даведку Шыталь. — Пра Валяр’яна Жабу мясцовыя згадваюць неахвотна. Бо ён, кажуць, саджаў сялян на дрэвы і паліў па іх са стрэльбы, як па варонах!..

Невядома, ці чыніў такую сарамату таварыш Жаба, аднак што ў 1756 годзе ён зафундаваў цудоўны касцёл Міхала Арханёла — гістарычны факт.

Касцёл гэты асабліва дзівіць сваёй архітэктурай, калі падысці да дзвярэй і падняць галаву ўверх. Фасад храма — не плоскі, як зазвычай, а паўкруглы. Такая пластыка — вялікая рэдкасць для нашых святыняў. Нават шаноўны Андрэй Дыбоўскі, які аб’ехаў абсалютна ўсе беларускія помнікі архітэктуры, прыгадвае два-тры такія храмы на ўсю Беларусь.

— Пры касцёле быў кляштар, а пры кляштары — школа, — кажа Кастусь Шыталь так аўтарытэтна, нібыта добра пагуляў 200 гадоў таму на яе выпускным. — Там займалася 150 вучняў, пераважна з сем’яў незаможнай шляхты. Школа вяла метэаназіранні, мела мікраскопы ды перадавыя фізічныя прыборы, спартовую залу, арніталагічную калекцыю і батанічны сад на 400 раслін…

Усе разам мы марна намагаемся прыгадаць хоць адну сучасную школу, якая магла б пахваліцца хоць бы паловаю гэтага пераліку…

Апроч касцёла, у Лужках захавалася багата габрэйскіх камяніц, царква 1794 года, гістарычная планіроўка. Адметна, што тут амаль няма савецкіх назваў вуліц. Назвы лашчаць слых: Германавіцкай, Дзісненская, Мастовая, Млыновая (і па сёння — цалкам брукаваная), Касцельная… На Млыновай вуліцы, адпаведна, стаіць млын.

— Хай не пілікаюць, што Ленін даў людзям лямпачку!.. — адсякае сумневы Кастусь Шыталь. — У лужацкім млыне яшчэ да рэвалюцыі стаяў электрагенератар!

Лужкі вядомыя на цэлы свет дзякуючы прынамсі аднаму свайму ўраджэнцу — Эліэзэру Бэн-Егуду (народжанаму Эліэзэру-Іцхаку Перэльману), адраджальніку іўрыту ў сучасным свеце. Дагэтуль іўрыт не ўжываўся ў размовах і лічыўся моваю чытання рэлігійных тэкстаў. Бэн-Егуда, які вучыўся спачатку тут, потым на рабіна ў Полацку, пераехаў у Ерусалім і паклаў сваё жыццё на тое, каб адрадзіць іўрыт. Склаў першы поўны слоўнік іўрыту, выдаваў на гэтай мове газету… Ягоны сын стаў першым дзіцем пасля доўгіх стагоддзяў перапынку, для каго іўрыт стаўся роднаю моваю. 29 лістапада 1922 года брытанскі вярхоўны камісар абвясціў іўрыт адной з трох дзяржаўных моваў Палесціны (нароўні з арабскай і англійскай). А праз два з паловай тыдні Бэн-Егуда памёр ад сухотаў, паспеўшы дасягнуць мэты ўсяго свайго жыцця. Сёння галоўная вуліца Тэль-Авіва носіць імя ўраджэнца Лужкаў Бэн-Егуды.

Дык вось, у Лужках і цяпер стаіць сінагога, куды хадзіў маліцца малы Эліэзэр. Што праўда, стаіць у руінах. Габрэйская супольнасць спрабавала адрадзіць гэты культавы будынак, які ёсць ключавым у найноўшай гісторыі Ізраіля. Аднак папярэдні мясцовы кіраўнік стварыў незразумелыя перашкоды.

Цяпер мясцовыя ўлады змяніліся — і справа зрушылася. Першы крок — 6 ліпеня ў Лужках прайшла краязнаўчая канферэнцыя, арганізаваная Адай Райчонак, прысвечаная Бэн-Егуду. Трэба думаць, адраджэнне сінагогі — справа часу.

А троху далей за сінагогай стаіць драўляны дом, дзе жыў Станіслаў Булак-Булаховіч, які тады быў землямерам паноў Плятэраў. Але нам ён вядомы як генерал, вайсковы дзеяч БНР.

 

Германавічы: два музеі Ады Райчонак

У суседнім мястэчку Германавічы, вядомым з 1563 года, аглядаем касцёл 1787 года і стараверскую царкву пачатку ХХ стагоддзя.

Дужа шкадуючы на позні час і вялікую праграму наперадзе, не паспяваем адведаць два германавіцкія музеі. Абодва іх стварыла слынная дзяячка Ада Райчонак. Адзін музей месціцца ў сядзібным доме Шырынаў XVIII стагоддзя. Ён ужо зрабіўся дзяржаўным і афіцыйна завецца “Музей мастацтва і этнаграфіі імя Язэпа Драздовіча”. Наш слынны мастак жыў тут у 1917-18 гадах, арганізаваў тут культурна-асветніцкае таварыства “Заранка”, пазней заснаваў беларускую школу ў суседняй вёсцы Сталіца. А пахаваны Драздовіч у недалёкіх Ліплянах. А ў Германавічах варта адведаць магілу мамы Язэпа Драздовіча спадарыні Юзэфы, дзе надпіс выкананы на беларускай лацінцы.

Другі музей у Германавічах носіць імя мастака Міхася Райчонка — заўчасна памерлага сына спадарыні Ады Райчонак.

 

Стары Пагост: камень-кравец, пад якім сядзіць Цмок!

Калі б нашая экспедыцыя была прысвечаная выключна вывучэнню біяграфіі выбітных беларусаў, то Стары Пагост мы б не абмінулі ніяк. Тут правёў дзіцячыя гады і скончыў пачатковую школу будучы міністр рады БНР, аўтар руска-крывіцкага (беларускага) слоўніка Вацлаў Ластоўскі.

Аднак яшчэ па тэлефоне шаноўны краязнаўца з Мёраў Вітольд Ермалёнак даў дакладную наводку: між Старым і Новым Пагостамі шукайце камень-кравец альбо Цмокаў камень. Пра гэты камень у інтэрв’ю Cmok.budzma.org расказвала яшчэ шаноўная доктарка тэалогіі Ірына Дубянецкая:

“…Цмок часам працуе альбо краўцом, альбо шаўцом. Ён жыве сярод людзей у мястэчку альбо ў камні без вокнаў і дзвярэй. Кладзеш яму грошы, просіш боты… Прыходзіш дахаты — а ў цябе стаяць боты цудоўныя. Ці, калі ён — кравец, замаўляеш вопратку. Было прынята казаць: “Пашый абы-як, абы насіць”. І ён табе пашые ну такую шыкоўную вопратку! А калі папросіш: “Пашый мне такую добрую вопратку, каб мне ў царкву хадзіць”, дык ён пашые так, што адзін рукаў на спіне, другі на падоле! Не любіць цмок, калі ў ягонай вопратцы ў царкву ходзяць”.

Карацей, калі ехаць з Новага Пагоста ў Стары, то пры дарозе справа Цмока-краўца вам не абмінуць ніяк. Валун гэты такі велічэзны, што Цмок сярэдняга памеру змясціўся б пад ім цалкам — нават хвост бы не тырчаў. Між іншага, пра гэты камень пісаў яшчэ Вацлаў Ластоўскі.

На камяні добра заўважная лагчынка, куды некалі паспаліты люд клаў тканіну і грошы і дзе нараніцу атаварваўся адзеннем от куцюр by Беларускі Цмок. Паводле Вітольда Ермалёнка, дзівосная гісторыя цмачынага атэлье скончылася праз бязглуздую кабету, якая той камень замест платы нешляхетна абгадзіла. Цмок раззлаваўся, і з тае пары жыхары вёсак ходзяць як… Карацей, не па-моднаму.

 

Мёры: возера сотні цмокаў і пярсцёнак з жабраў шчупака.

Вітольд Ермалёнак — не проста настаўнік гісторыі школы №3 горада Мёры. Не проста “Чалавек года Віцебшчыны”. І нават не проста лаўрэат прэзідэнцкай прэміі “За духоўнае адраджэнне”. Вітольд Антонавіч — скарб народнай мудрасці і любові, вялікі патрыёт Мёршчыны, стваральнік двух унікальных музеяў. Памятаеце, мы казалі ў Гарадцы пра люстэрка Эміліі Плятэр?..

— Дык вось тое люстэрка! — дэманструе нам Вітольд Антонавіч люстэрка такой прыгажосці, што яно магло б лёгка належаць і Барбары Радзівіл. — Эмілія прыязджала да сваякоў збіраць беларускі фальклор і забыла яго. Ганяўся я за гэтым люстэркам доўгія гады. Ведаў, у каго, але тыя людзі наадрэз адмаўляліся прадаваць. Але цяпер люстэрка тут, і кожны наведнік музея можа яго пабачыць!

Музей Ермалёнка — цуды на цудах. Вось унікальнае драўлянае распяцце. Стары дзед уратаваў яго, калі камуністы нішчылі касцёл, і прыхаваў на гарышчы хаты. Унукі пасля смерці дзеда разбіралі хату і знайшлі распяцце ды перадалі ў музей Ермалёнку.

Вось — тузін унікальных манет. Штосьці знайшлі ў мёрскай зямлі, штосьці падарылі замежныя наведнікі музея. Тут вам і кітайскі фынь трэцяга стагоддзя да нашай эры, і манеты кельтаў 20-га года да нашай эры… Побач — кераміка з выявай сабачкі першага тысячагоддзя да нашай эры. Праўда, якую пароду трымалі тады беларусапітэкі, адгадаць ужо нялёгка.

Тут жа — магічны пераплецены корань ад дрэва, у якое ўдарыла маланка. Праз гэты корань мясцовы чарадзей шаптаннем вылечыў многа людзей… Вось парахаўніца, зробленая з рога тура, якая належала паўстанцу, прадзеду спадара Ермалёнка. Вось прасліца з рунамі ХІІ стагоддзя…

-- А калі казаць пра Цмока, то тут нядаўна на балоце Ельня чалавек бачыў велізарны хрыбет нейкай істоты… -- інтрыгуе спадар Ермалёнак і працягвае экскурсію.

Асобная фішка музея — пярсцёнак з жабраў шчупака. Без жартаў! На пярсцёнку выбіты год: 1884.

— У гэтым годзе слуга мясцовага пана Святаполк-Мірскага вылавіў шчупака і прынёс гаспадару, — расказвае спадар Ермалёнак. — Але кухар сказаў, што шчупак замалы і добрай юшкі з яго не зварыш. Тады пан загадаў узяць пярсцёнак, выбіць на ім дату, засадзіць шчупаку ў жабры і адпусціць рыбу гадавацца далей. У выніку той шчупак пражыў прынамсі 112 гадоў і быў вылаўлены жыхаром Мёраў ажно ў 1996-м! А пярсцёнак — перад вамі!

Другі музей Вітольда Ермалёнка ў гэтай жа школе — Музей кнігі. Бібліятэкары ўсяго свету мусяць пакрыцца тут халодным потам зайздрасці! Вось “Трэбнік” ХVIII стагоддзя на стараславянскай мове… Вось жыцці знакамітых паэтаў ХІХ стагоддзя на польскай мове…. Вось казані XVIII стагоддзя на польскай мове…

— Адна з самых дарагіх і кранальных кніжачак для мяне — вось гэтая, маленечкая, — кажа Вітольд Антонавіч. — Яна рукапісная. У 1937 годзе тут праязджаў дзядзька таго Янэка, які меў пры сабе каляндар “Беларускі год”, пісаную лацінкай. І так яна спадабалася хлопчыку Янку Лаўчыновічу, што ён папрасіў яе перапісаць, ксеракса ж тады не было. Вандроўнік пагадзіўся, сказаў: праз тыдзень я буду ехаць назад, вось табе час на перапісванне. Але днём Янак пасвіў гусі, а ўвечары са святлом было складана. Газоўку бацька не дазваляў паліць, бо газа была дарагая. А лучыну не даваў паліць, каб хата не ўгарэла. У выніку Янак перапісваў яе пры святле месяца! Спадар Лаўчыновіч памёр некалькі гадоў таму, але паспеў перадаць нам гэтую кніжачку ў музей…

Некаторыя кнігі трапілі ў музей заакіянскімі дарогамі. Як “Крывавыя дарогі” Зыгмунта Кісялеўскага, выдадзеныя ў 1916 годзе ў Кракаве, што маюць штамп бібліятэкі польскіх эмігрантаў у Чыкага.

— Некаторыя кнігі дасталіся мне натуральным чынам крывёю, — пужае нас пан Ермалёнак. — Аднойчы, калі я быў яшчэ студэнтам, то збіраў фальклор у адной вёсцы. Стаю на прыпынку, чакаю аўтобус, як раптам бачу: нейкі чалавек распальвае каля хаты вогнішча. Мне ў галаву як маланка стрэльнула: вогнішча з кніг!!! Я кінуўся проста ў агонь рукамі выхопліваць тыя кнігі. Высветлілася, што чалавек набыў хату і захацеў вызваліць гарышчы, каб яно не было пажаранебяспечным. Некаторы з тых кніг цяпер тут за шклом. Як працы друйскага аптэкара Аўгуста Адлера “Тэорыя земляробства, заснаваная на ўгнаенні паветра” і “Прыпавесць пра трох герояў сацыёлагаў і пра гравітолагаў”…

На іншых стэндах — старадаўнія газеты, паштоўкі і нават збор старых пачак ад запалак…

З чыстым сэрцам пакідаем у музеі шыльду “Тут жыве беларускі Цмок!”, амаль без сумневу, што ён тут, як дома! Бо не па сілах звычайнаму чалавеку зрабіць такое!

І тут Цмок… выбачаюся, Вітольд Ермалёнак хітравата прыжмурваецца:

— Калі вас цікавяць тутэйшыя цмокі, магу расказаць, адкуль узяло назву нашае возера Набіста… У тым возеры жыў праўдзівы Цмок, які меў шмат маленечкіх цмачанятаў, з выгляду амаль як звычайныя вужы. Шматдзетны Цмок, карацей! І тыя цмачаняты вялікай шкоды не чынілі, але паскудзілі ў навакольных вёсках. У каго куранят перадушаць, у каго ў агародзе пагаспадараць… Аднойчы ішоў праз вёску стары дзед, якому тут дужа спадабалася, і ён хацеў застацца тут жыць. Мясцовыя людзі сказалі: жыві, карміць цябе будзем. Але пры адной умове: парай, як з тым шматдзетным Цмокам разабрацца. І дзед параіў: выбраць самага дужага асілка-каваля з наваколля, каб ён выдраў старое дрэва і тым дрэвам перадушыў усіх цмачанятаў. Знайшлі асілка-каваля, але той адмовіўся: маўляў, мне тыя цмокі не замінаюць. Але неўзабаве каваль хацеў ажаніцца, вырабіў для сваёй каханай пярсцёнак, які… сцягнулі тыя цмачаняты! Тады каваль раззлаваўся, выдраў дрэва і пачаў ім біць цмокавых дзетак. Біў, біў, ажно пакуль не набіў роўна сто штук! З так пары так возера і завецца — Набіста: ад “набі сто штук”!

Моцна ўражаныя гісторыяй, кіруемся на начаванне ў іншае незвычайнае месца…

 

Друя: начаванне ў таямнічым кляштары 1646 года

Гэтым разам замест ночання ў аграсядзібе нас чакае шмат цікавейшы варыянт. Дзякуючы Кастусю Шыталю ёсць дамова на начаванне ў сапраўднай келлі друйскага кляштара. Скажу я вам, такога не прапануе ніводная аграсядзіба!

Той факт, што ў Друю мы прыехалі пад першую гадзіну ночы, толькі дадаў кляштару таямнічасці. Нягледзячы на позні час, нас шчыра вітаюць ксёндз-пробашч Сяргей Сурыновіч і вікарый Даніла Сваяк. Каб не затрымліваць адно аднаго размовамі на сонную гадзіну, зычым адно аднаму дабранач ды кладземся ў келлі, якой каля 360 год.

…Нараніцу за каваю гутарым з шаноўнымі ксяндзамі. Гэта — дзве неверагодныя жыццёвыя гісторыі.

Айцец Сяргей Сурыновіч сам з-пад Іўя, у Друі служыць ад 16 лістапада 2012 года. Вучыўся ў каталіцкай семінарыі ў Гародні, адкуль быў адлічаны ў 1998 годзе за… прабеларускія і антыпольскія настроі. Скончыў навучанне ў Пецярбургу, абараніўся ў Латэранскім універсітэце ў Рыме. Служыў на Каўказе (Краснадар), у Пермі (Урал), у Калінінградзе, потым вярнуўся на Радзіму.

Айцец Даніла родам з Пермі (Расія), але продкі з Беларусі. Далёкі сваяк Крукоўскі забяспечваў мясам каралеўскі двор, пра што захавалася дакументальнае сведчанне, падзяка ад караля. Айцец Даніла вывучыў беларускую мову, высвяціўся на ксяндза, цяпер служыць тут па-беларуску. Сваяк — прозвішча, узятае ім у гонар ксяндза-паэта Казіміра Сваяка.

Аглядаем касцёл, уздымаемся на 35-метровую званіцу.

За касцёлам — магутная Дзвіна, за Дзвіною — Латвія і мястэчка Піедруя, якое не так даўно яшчэ звалася Прыдруйскам і было зарэчнай часткай Друі.

Пасярод Дзвіны — Бернардынскі востраў, які некалі належаў айцам марыянам і жартам у міжваенны час зваўся “Беларуская рэспубліка”.

— Як я падняўся а пятай раніцы і пайшоў аглядаць наваколле, убачыў на беразе дзівосную карціну, — апавядае наш фатограф Аляксандр Ждановіч. — Некалькі жанчын селі ў чаўны з вёдрамі і павеславалі туды. Дзядок на беразе расказаў, што яны перапраўляюць кароваў на гэты востраў увесну, і каровы жывуць там ажно да халадоў. А потым пачаставаў мяне сырадоем!

Сярод званоў — і падарунак з далёкай Аўстраліі ад колішняга жыхара Друі доктара Язэпа Малецкага, аўтара кнігі “пад знакам Пагоні” і ягонай жонкі Аліны. Асцярожна, каб не нарабіць дужа шуму, выпрабоўваем чароўныя галасы званоў.

З сярэдзіны касцёл больш-менш адноўлены айцамі-марыянамі. Хоць праблемаў стае: вільгаць на сценах падступна раз’ядае цэглу, чым стварае вялікую небяспеку. Звонку касцёл просіць тынкоўкі (хоць і так глядзіцца дужа фактурна і рамантычна).

З дазволу ксяндза Сурыновіча спускаемся ў касцельнае падзямелле. Верагодна, яно хавае шмат таямніц, але цяпер большасць адтулін і хадоў замураваныя…

А вось падзямелле кляштара больш атракцыйнае для турыста і цікаўнага. Тут б’е падземная крыніца, якая ўтварае невялічкі ручай. Шмат пакояў і адгалінаванняў даюць волю фантазіям шукальніка прыгодаў!

Сам кляштар вымагае тэрміновага аднаўлення — сцены ва ўнутраным дворыку нагадваюць фільмы пра разбомбленыя ў вайну гарады. Усярэдзіне ксяндзы Сяргей і Даніла ўжо пачалі рамонт сваімі сіламі: прывялі ў парадак некалькі келляў, зрабілі кухню, прыбіральню.

— Калі Бог дасць сілы, маю грандыёзны план, — дзеліцца айцец Сяргей. — Аднавіць кляштар цалкам і зрабіць тут цэнтр духоўнай рэабілітацыі. Каб чалавек, якому цяжка, мог прыехаць сюды і пажыць некалькі месяцаў, падумаць пра вечнае, пагутарыць з Богам…

Між намі кажучы, нават адна ноч у друйскім кляштары здольная паўплываць на чалавека станоўча. Прынамсі ўдзельнікі нашай экспедыцыі адназначна сышліся на думцы, што галовы нашыя прасвятлелі.

Развітваемся з Сяргеям Сурыновічам і Данілам Сваяком. Не ў якасці рэкламы, а ў выніку акту добрай волі змяшчаем нумар рахунка і кантакты Сяргея Сурыновіча для ўсіх ахвочых дапамагчы ў высакароднай справе аднаўлення друйскага кляштара:

Р\Р 3015000006283, “Беларусбанк”, філ. №205, г. Браслаў; код банка 637 УНН300170419; УНП 534. Адрас і тэлефон кляштара: 211960, Друя, вул. Леніна, 54, Браслаўскі раён, Віцебская вобласць. Тэл.: 8 (02153) 25109; е-mail: trojca@tut.by

Апроч касцёла і кляштара, на плошчы ў Друі варта пабачыць Барысаў камень з надпісамі ХІІ стагоддзя, які не так даўно выцягнулі з Дзвіны. Што праўда, у працэсе выцягвання камень раскалоўся на некалькі частак…

Таксама варта зазірнуць на адноўленыя габрэйскія могілкі і агледзець старую забудову Друі.

А сягае яна ў XVII стагоддзе, калі Сапегі заснавалі тут паселішча Сапежын, дзе некалі нават была мытня, якая кантралявала бойкі гандаль на Дзвіне… Цяпер жа Друя – аграгарадок.

 

Вёска Яя і помнік Еўфрасінні Полацкай

Дарогаю на Браслаў Андрэй Дыбоўскі падказвае:

— Прапаную спыніцца і пасяліць Цмока ў самай апошняй паводле алфавіту вёсцы Беларусі — Яя!

Пакуль фоткаем, стараемся зразумець, як жа называюць сябе жыхары гэтай дзівоснай вёскі. Яяйцы? Яяйчукі?..

У Слабодцы стаіць незвычайнай прыгажосці касцёл Божага Провіду 1903 года, дзе ў 2008-2012 гадах быў пробашчам наш шаноўны знаёмы, айцец Сяргей Сурыновіч. За гэты час удалося вельмі дыхтоўна аднавіць касцёл, а таксама ўсталяваць на плошчы перад ім помнік святой апякунцы Беларусі Еўфрасінні Полацкай.

 

Браслаўскія азёры: Цмок жыве на гары Маяк!

Даязджаем да Браслава. Тутэйшая замкавая гара вядомая тым, што некалі тут жылі яшчэ латгалы, потым — нашыя продкі крывічы. У касцёле 1824 года захоўваецца каранаваны Папам абраз Божай Маці, да якога штогод збіраюцца тысячы пілігрымаў. Сам Браслаў згадваецца ў хроніцы (паводле Стрыйкоўскага) ў 1065 годзе — на 2 гады раней за Мінск.

— А герб Браслава выяўлены на купюры ў 1 долар! — патрыятычна заяўляе Кастусь Шыталь.

Гледзячы на герб Браслава і на 1 долар, не запярэчыш!..

Едзем у кірунку гары Маяк, як раптам фатограф Таранціна крычыць:

— Стой! Цмок!..

Тармозім каля… раённага грамадскага пункту аховы правапарадку. Роўна перад будынкам стаіць праўдзівы Цмок з адбітым вухам. Вуха тут жа, у яго на плячы. Во дзе ахоўнік браслаўскага парадку!

Гэта яшчэ шчыльней наводзіць нас на думку, што мы на правільным шляху.

Дабіраемся да гары Маяк — найлепшага агляднага пункту Браслаўскіх азёраў. На вяршыні гары стаіць дыхтоўная альтанка: першы паверх мураваны, другі — драўляны.

Наверсе — лавы, каб прысесці і падзівіцца на фантастычнае хараство айчыннай прыроды.

Разам з намі сюды падымаюцца некалькі турыстаў з Мінска, якім праводзіць экскурсію гаспадар мясцовай аграсядзібы. Міжвольнымі слухачамі экскурсіі робімся і мы.

— Вось гэта — востраў Чайчын, самы вялікі ў Беларусі, — вяшчае гаспадар. — Адносна ягонай назвы ёсць розныя версіі. Адна — што тут жылі кітайцы і назвалі яго ў гонар свайго Кітаю — Чайны. Ведаеце, пішуць жа — мэйд ін чайна. Але я вам скажу праўду: востраў так называецца ад чайкі: чый? чайчын!

Версія аграсядзібшчыка падабаецца вуху значна больш за “кітайскую”, хоць першая — весялейшая. Аграсядзібшчык паварочваецца на 180 градусаў і працягвае.

— Гэта — возера Волас. Вучоныя з біяфака знайшлі на ягонай глыбіні нейкіх дужа рэдкіх рачкоў, якія жывуць толькі ў акіяне. З чаго можна зрабіць выснову, што тут некалі быў акіян!

Турысты слухаюць, разявіўшы раты. Мы таксама глядзім на дзядзечку са шчырым захапленнем.

-- На другім беразе возера сапраўды бывае прыязджае цмок, які мае тут рэзідэнцыю… -- дадае да агульнай карціны Кастусь Шыталь.

Пасля такога спакойна прыбіваем на альтанку нашую шыльду “Тут жыве беларускі Цмок!” І хай нехта паспрачаецца!..

 

Опса і Відзы: разборкі з Казановам і 59-метровы касцёл

Зваротным шляхам коратка аглядаем неагатычны касцёл у Опсе.

— Опсе больш за 500 год, — каментуе Кастусь Шыталь. — Некалі мясцовы шляхціч Цеханавецкі ажаніўся з пані Стурыньскай. Але потым між гэтымі сем’ямі ўсчалася вендэта, у выніку чаго Цеханавецкага забілі. Пані Стурыньская стала каханкай караля Станіслава Аўгуста. Але потым кароль сасватаў яе графу Мануцы з Венецыі, якому і падарыў Опсу. Бацька таго графа, між іншага, у свой час здаў Казанову венецыянскай інквізіцыі…

І самы апошні наш прыпынак — касцёл у Відзах. Які, маючы 59 метраў, з’яўляецца адным з трох найвышэйшых у Беларусі!

Дзякуем кампаніі “Атлант-М Брытанія”, якая выступіла партнёрам вандровак “У пошуках Цмока”. Дзякуючы магутным джыпам Land Rover нам будзе лягчэй знайсці беларускага Цмока!

ДЗЕ ШУКАЦЬ ШЫЛЬДУ “ТУТ ЖЫВЕ БЕЛАРУСКІ ЦМОК!”

1.    Цмокава пячора над возерам Гінькава блізу вёскі Сахновічы Глыбоцкага раёна: шыльда знаходзіцца ў самой пячоры

2.    Краязнаўчы музей у школе №3 горада Мёры

3.    Гара Маяк на Браслаўскіх азёрах: на альтанцы на гары